Is een foto in de vrije natuur gemaakt of niet? Zijn de dieren gehanteerd? Veel fotografen doen hierover het zwijgen toe. Is dat uit vrees om te worden veroordeeld door anderen? Zijn ze bang dan andere fotografen hun trucjes kopiëren? Feit is dat een fraaie foto minder hoog gewaardeerd worden als het publiek weet dat deze in scène is gezet.

Ethiek en integriteit betreft daarom niet alleen je werkwijze in het veld, maar ook hoe open en eerlijk je hierover bent bij het presenteren van je foto’s. Op dit front wordt nog altijd veel verzwegen, wat de betrouwbaarheid en geloofwaardigheid van de natuurfotografie niet ten goede komt.

Vijf labels voor eerlijke natuurfotografie

Het Centrum voor Natuurfotografie streeft naar volledige openheid en transparantie wat betreft werkwijze en methode. Het gaat hier dus niet om de vraag of het ethisch verantwoord is (want daar zijn geen universele maatstaven voor te geven) maar om openheid. Een handje helpen mag soms best, maar wees hier eerlijk over. We hanteren vijf categorieën die betrekking hebben op de relatie tussen jou en je onderwerp. Deze labels zijn mede ontleend aan de bekende Duitse natuurfotograaf Frits Pölking:

Authentiek. Er is op geen enkele manier geënsceneerd of ingegrepen door de fotograaf. Het onderwerp wordt niet (waarneembaar) beïnvloed door de aanwezigheid van de fotograaf.

Natuurlijk. Het onderwerp is wild, maar er is een ingreep verricht die de foto mogelijk maakt. Dieren zijn bijvoorbeeld gelokt (met voedsel, water, geur of geluid), er is een schuilhut geplaatst, planten of vegetatie zijn verwijderd / verplaatst / omgebogen en/of de achtergrond is in scène gezet.

Interventie. Het onderwerp verscheen onvrijwillig voor de lens, als gevolg van een interventie. Er zijn twee categorieën:

((3a)) Het onderwerp is wild maar (tijdelijk) beperkt in bewegingsvrijheid. Voorbeelden zijn vangen en neerzeten van insecten, amfibieën en reptielen. Het (tijdelijk) plaatsen/houden/verzorgen van (kleine) dieren of planten in emmers, bakken, cuvetten, aquaria of terraria. Het fotograferen van dieren tijdens onderzoek waarbij de dieren worden gehanteerd (ringen van vogels, hanteren van insecten, amfibieën, reptielen en zoogdieren).

((3b)) Er is sprake van stressvolle omstandigheden, waardoor de fotograaf dichterbij kon komen dan het dier normaal gesproken zou toestaan. Voorbeelden zijn (ernstig) verzwakte vogels bij wakken, dieren die mank of gewond zijn geraakt door het verkeer, en alle andere denkbare verschijnselen of mankementen waardoor dieren hun natuurlijke vluchtgedrag niet (kunnen) vertonen. Ook jonge dieren (vogels, zoogdieren) waarvan de ouderlijke verzorging is weggevallen horen bij deze categorie.

Gevangenschap. Het onderwerp is permanent beperkt in bewegingsvrijheid. De opname is gemaakt van dieren in gevangenschap die op gezette tijden door mensen worden gevoerd en /of verzorgd. Denk hierbij bijvoorbeeld aan een dierentuin, valkenier, wildpark of (botanische) tuin. Maar ook foto’s van grote (hoef)dieren vallen onder deze categorie, wanneer deze niet vrij kunnen migreren én worden (bij)gevoerd en/of verzorgd en/of tijdelijk (bijv. voor de foto) in vrijheid zijn gesteld.
 
Montage. De foto is zodanig nabewerkt of in elkaar gezet waarbij een fantasiebeeld ontstaat dat er in werkelijkheid niet was en er ook niet had kunnen zijn. Reguliere nabewerkingen zoals het optimaliseren van de belichting, het wegklonen van stofjes of verscherpen vallen dus niet onder montage. Technieken zoals HDR of het combineren van verschillende opnamen vallen alleen onder montage, wanneer het resultaat duidelijk afwijkt van wat je op dat moment met het blote oog had kunnen zien.

Tot zover de openheid over jouw relatie tot je onderwerp. Als aanvulling hierop bestaat er ook zoiets als openheid over jouw relatie tot het beeld. Daarom verdient het de voorkeur om, waar mogelijk, het gebruik van hulpmiddelen zoals extra lichtbronnen (flits, zaklamp etc.), allerhande soorten filters, of technieken (stacking, stitching, HDR, doordrukken, tegenhouden, meervoudige belichting etc.) te vermelden.

Waarom deze labels?

• Omdat het publiek recht heeft op openheid en eerlijkheid. Vandaar de commotie toen jonge ijsberen in de serie ‘Frozen planet’  in de dierentuin bleken te zijn gefilmd.
• Omdat afnemers van foto’s (tijdschriften, boeken, websites etc..) de mogelijkheid moeten hebben om (ethische) eisen te stellen aan beeld.
• Omdat het fotografen stimuleert na te denken over hoe ver ze willen gaan voor een fraaie foto.
• Omdat openheid een voorwaarde is voor de artistieke ontwikkeling van natuurfotografie.

 Voorbeelden:

Authentiek

Veel landschapsfoto's vallen (als het volledig natuurlijke landschappen betreft) in de categorie 'authentiek', zoals deze opname van het tot Nationaal Park verklaarde Skada meer in Montenegro.
Foto: CVN / Bart Siebelink

Ook deze opname van dwergaalscholvers in hetzelfde meer (tijdens het voorbij-varen, de vogels bleven rustig zitten).
Foto: Bart Siebelink

Foeragerende zwarte stern, gefotografeerd vanaf de oever.
Foto: Edo van Uchelen / CVN

-----------------------------------------------------------

Natuurlijk

Deze kuifduiker liet zich relatief gemakkelijk benaderen, omdat hij broedde in een tuin waar regelmatig mensen kwamen. Om een opname vanuit een ultra-laag standpunt mogelijk te maken, zijn in de vijverrand rietstengels verwijderd / afgeknipt.
Foto: Edo van Uchelen / CVN

Hoewel de omgeving overduidelijk kunstmatig is, beschikt de afgebeelde valk over alle bewegingsvrijheid, waardoor de foto valt onder het label ‘natuurlijk’.
-----------------------------------------------------------

Categorie 3 Gehanteerd

Je ziet het niet, maar deze scheltopusik (een grote pootloze hagedis) is - weliswaar binnen zijn eigen leefgebied – handmatig overgezet naar de berm, waar deze foto is gemaakt. Het dier lag op de weg om zich op te warmen en liep groot gevaar om te worden overreden als we hem niet hadden verplaatst.
Foto: CVN / Bart Siebelink

-----------------------------------------------------------

 Categorie 4 Gevangenschap

Het ziet er vrij natuurlijk uit, maar deze wisenten werden gehouden binnen een omheind stuk bos van circa 1 hectare. Dus is er sprake van gevangenschap.
Foto: CVN / Bart Siebelink

Ook deze coverfoto van National Geographic uit februari 1999 is gemaakt in een dierentuin, waarbij de pad door een verzorger/bioloog is gehanteerd om de foto mogelijk te maken.
-----------------------------------------------------------

Categorie 5 Montage

Verschillende foto’s zijn gecombineerd tot een geheel. Van montage is sprake zodra er een beeld wordt gecreëerd dat er niet werkelijkheid was.Foto: Maura Klumper
-----------------------------------------------------------